خبرگزاری آریا - تماشای آسمان آبی شهر به رویایی دستنیافتنی تبدیل میشود. با این تفاوت که اگر سالهای پیش باد و بارانی هم بود که این غبار آلوده را بشورد و ببرد امسال از آن هم خبری نیست.
به گزارش خبرگزاری آریا ، روزنامه جام جم وابسته به صداوسیما امروز نوشت :
ماجرای آلودگی هوا و آسمان غبارآلود شهرها قصه امروز و دیروز نیست و عمری بهاندازه چنددهه دارد. همین است که نزدیک به یک دهه پیش قانون هوای پاک تصویب و قرار شد با اجرای آن کمی از وضعیت فاجعه این روزها بکاهد. این پرسش مطرح میشود که اجرای آن قانون چه شد و سهم هر دستگاه از اجرایش چقدر بود؟
قانون هوای پاک مصوب سال 1396 مجلس شورای اسلامی یکی از جامعترین قوانین زیستمحیطی ایران بود که جایگزین قانون قدیمیتر «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» (مصوب 1374)شد. این قانون با34ماده و بیش از 176تکلیف، مسئولیت کاهش آلودگی هوا را برعهده 21 تا 23دستگاه اجرایی قرار داد. سازمان حفاظت محیط زیست بهعنوان ناظر اصلی بر حسن اجرای قانون تعیین شده اما وظایف عملیاتی عمدتا به وزارتخانهها و نهادهای دیگر واگذار گردیده است. هدف این قانون، کنترل منابع آلاینده مانند وسایل نقلیه فرسوده، سوخت غیراستاندارد، صنایع و نیروگاهها بود اما پس از هشت سال، اجرای آن ناکام مانده و آلودگی هوا در کلانشهرها تشدید شده است.
طبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در آذر 1404 تنها 20حکم از 220 حکم کاملا اجرا شده، 60حکم ناقص و بیش از 140حکم کاملا مغفول ماندهاند. آنطور که گفته شده، نرخ اجرای کلی قانون تنها 12درصد بوده که نشاندهنده ترک فعل گسترده است. شورای شهر تهران نیز اجرای تنها 3.5درصد مفاد را تایید میکند. این آمار در حالی است که تهران در سال 1404 تنها شش روز هوای پاک داشته و چهار روز را در شرایط خطرناک سپری کرده؛ وضعیتی که تهران را به آلودهترین شهر جهان تبدیل کرده است.
دلایل اصلی ناکامی، کمبود بودجه، ضعف مدیریتی و عدم هماهنگی نهادهاست. بسیاری معتقدند با وجود مشکلاتی چون کمبود بودجه،مشکل اصلی ریشه درعدم اولویتدهی به سلامت مردم دارد.برای مثال اسقاط خودروهای فرسوده (24میلیون وسیله نقلیه فرسوده در کشور وجود دارد) تنها 350هزار دستگاه در سال گذشته انجام شده، در حالی که قانون برنامه هفتم سالانه 500هزار اسقاط را الزامی میکند. سوزاندن مازوت در نیروگاهها بهدلیل ناترازی انرژی، سهم 40درصدی در آلودگی زمستانی دارد و سوختهای غیراستاندارد (با گوگرد بالا) همچنان توزیع میشود. مشکل نه کمبود قانون، بلکه رویکرد غلطی است که در سالهای گذشته شاهد آن بودهایم.
نتایج مطالعات مختلف نشان میدهد وسایل حملونقل عمومی سهم زیادی در آلودگی هوا بهویژه در فصول سرد سال دارند؛ به همین دلیل است که قانون هوای پاک نیز تمامی مالکان وسایل نقلیه یعنی اشخاص حقیقی و حقوقی را مکلف کرده تا خودروهای خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند. این قانون اما سالهاست که مورد توجه قرار نگرفته و اجرا نمیشود.
رئیس سازمان حفاظت محیطزیست بهتازگی دراینباره گفته سال گذشته 350هزار خودروی فرسوده اسقاط شدهاست؛ مسألهای که نشان میدهد چرا گره آلودگی هوای کلانشهرها باز نمیشود.
داریوش گلعلیزاده، رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم و مدیرکل حفاظت محیطزیست اصفهان دراینباره به جامجم، میگوید: «بخش قابل توجهی از آلودگی هوا، ناشی از مصرف سوخت و انتشار آلایندههاست که خودروهای فرسوده باعث آن میشود. در این میان، سیستم حملونقل عمومی بهدلیل سهم بالای خودروهای دیزلی (بهویژه اتوبوسها و مینیبوسهایی که از گازوئیل استفاده میکنند و اغلب فاقد فیلتر جاذب دوده هستند)، نقش چشمگیری در تشدید آلودگی و انتشار آلایندهها دارند؛ چراکه باعث انتشار ذرات معلق (PM 5.2) میشوند.»
آنطور که او توضیح میدهد تحلیلهای انجامشده نشان میدهد حدود 70درصد ذرات معلق درکلانشهرهای ما از جنس دوده و ناشی از انتشار گوگرد درسوخت است.علاوهبراین، موتورسیکلتها نیز سهم قابل توجهی در آلودگی دارند؛ بهطوریکه در کلانشهری مانند تهران 12درصد و در اصفهان 7درصد از آلودگی را به خود اختصاص میدهد. این درحالیاست که 90 درصد موتورسیکلتهای کشور فرسوده است و آلایندگی زیادی تولید میکند.
فرسودگی در اجرای قانون
اگرچه حدود هشتسال از تصویب قانون هوای پاک میگذرد اما بسیاری از تکالیف آن هنوز اجرا نشده است؛ تکالیفی مثل لزوم اسقاط خودروهای فرسوده که از متهمان شماره یک آلودگی هوا در کلانشهرها به شمار میرود. مدیرکل حفاظت محیطزیست استان اصفهان دراینباره به خبرنگار ما میگوید: «درحالحاضر با تردد 17میلیون خودروی فرسوده روبهرو هستیم. براساس برنامه توسعه هفتم، دولت موظف است سالانه 500هزار دستگاه خودرو را اسقاط کند؛ اما در بهترین حالت در سال گذشته تنها موفق به اسقاط 350هزار دستگاه خودرو شدیم. بخشی از این اتفاق بهدلیل اثرات تحریمهاست. از سوی دیگر قانون ساماندهی صنعت خودرو تکلیف کرده که به ازای تولید هر چهار خودرو، یک خودرو باید اسقاط شود؛ برای مثال، اگر یکمیلیون خودرو در کشور تولید شده باشد، باید 250هزار دستگاه اسقاط میشد.»
علاوهبراین بند 30 ماده قانون احکام دائمی برنامههای توسعه کشور نیز به واردات خودروهای سنگین اشاره دارد و تاکید کرده که در ازای واردات هر دستگاه، یک دستگاه باید اسقاط شود.
مردم ناتوان در نوسازی خودرو
گرانی چشمگیر خودروها در سالهای اخیر و ناتوانی قدرت خرید شهروندان، باعث شده تا آنها علیرغم هزینهبر بودن خودروهای فرسوده و همچنین تشدید آلودگی هوا امکان نوسازی خودروی خود را نداشته باشند. این موضوعی است که رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم نیز آن را تایید میکند و میگوید: «بیشترین میزان اسقاط در سال 93 رخ داد؛ به گونهای که حدود 330هزار دستگاه خودرو اسقاط شد. در آن زمان، قیمت خودرو کمتر بود و افراد قادر به خرید خودروی نو از طریق تسهیلات بودند اما اکنون وضعیت اقتصادی به گونهای است که اقشار ضعیف توانایی تهیه خودروی نو را ندارند و این امر موجب اختلال در اجرای قانون شده است.»
در این میان کارشناسان بسیاری تاکید دارند که دولت میتواند با منوطکردن بخش قابلتوجهی از واردات به ارائه گواهی اسقاط، وضعیت را بهبود بخشد.درواقع نگاهی به عملکرد کشورهای موفق در این حوزه نشان میدهد که آلودگی هوا چالشی است که اگر عزم جدی وجود داشته باشد، در بلندمدت میتوان آن را از بین برد؛ به همین دلیل نیز در سالهای گذشته نسخههای مختلفی برای حل این معضل پیچیده شده است؛ نسخههایی که البته تاکنون نتوانسته به کاهش آلودگی هوا منجرشود.ناکارآمدبودن سیستم حملونقل عمومی دربسیاریازکلانشهرهاوهمچنین استفادهبسیاری ازشهروندان از خودروهای فرسوده، باعث شده تا آلودگی هوا روزبهروز بیشتر شود وخسارتهای مختلفی را به بار آورد. به گفته مدیرکل حفاظت محیطزیست استان اصفهان،روزانه حدود130میلیون لیتربنزین درکشورمصرف میشود.باتوجه به مصرف بالای خودروها، افزایش مصرف بنزین و گازوئیل مستقیما به افزایش انتشار آلایندهها منجر میشود. بنابراین با تمرکز بر واردات و تولید خودروهای کممصرف میتوانیم تا 40 درصد مصرف را کاهش دهیم و به همان میزان انتشار آلایندهها را کنترل کنیم.
دود وابستگی به سوخت فسیلی
ازسوی دیگر، وابستگی کشوربه انرژیهای فسیلی وبیتوجهی به سایرمنابع باعث شده تاگره مشکل آلودگی هوا روزبهروز کورتر شود و جان شهروندان را به خطر اندازد.
گلعلیزاده دراینباره میگوید: «94درصد انرژی کشور وابسته به سوختهای فسیلی است، درحالیکه این سوختها در هر کجا مصرف شوند، آلایندگی به همراه خواهند داشت. برای کاهش این وابستگی، باید بهرهوری انرژی و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر را افزایش دهیم.»
افزونبراین بسیاری از کارشناسان بر این باورند که باید بهرهوری خودروهای تولیدی و تجهیزات سرمایشی و گرمایشی بهبود یابد تا شاهد کاهش مصرف انرژی فسیلی در کشور باشیم.
البته باید دسترسی شهروندان به ناوگان حملونقل عمومی مناسب نیز فراهم شود تا آمار خودروهای تکسرنشین کاهش یابد و بتوان امیدوار بود از حجم آلودگی کلانشهرها کاسته شود.