خبرگزاری آریا - موج تازهای از مهاجرت معکوس این روزها جامعه "اسرائیل" را با چالشهای جدی روبهرو کرده است. این پدیده، که تا پیش از دههها تابو محسوب میشد و با ننگ ترک پروژه صهیونیسم و خیانت به آرمان صهیونیستی همراه بود، اکنون به نگرانیای فراگیر در سطح جمعی تبدیل شده است.
از زمان تأسیس رژیم اشغالگر در سال 1948، ایده مهاجرت به سرزمین موعود، ستون هویت پروژه صهیونیستی بوده است. مهاجرت معکوس اما همواره به عنوان فرار فردی یا رها کردن مسئولیت جمعی تلقی میشد. حتی اسحاق رابین، نخستوزیر اسبق، مهاجران بازگشتی را در جشنهای روز به اصطلاح استقلال 1976 "سقوط بزدلان" توصیف کرد؛ برچسبی که همچنان بازتابدهنده نگاه جمعی جامعه است.
فروریختن اسطوره "پناهگاه امن"
از آغاز تأسیس رژیم صهیونیستی، امنیت و اطمینان از آن، هسته اصلی هویت جمعی اسرائیلیها بود. "اسرائیل" همواره بهعنوان "پناهگاه نهایی یهودیان" و جایی امن برای فراریان از اروپا معرفی میشد. اما این اسطوره در هفتم اکتبر 2023 و در جریان عملیات طوفان الأقصى فرو ریخت. نفوذ مقاومت فلسطین به مرزهای مستحکم و شکستن نمادهای امنیت، نشان داد که آنچه سالها به عنوان پناهگاه و دژ امنیتی تبلیغ میشد، در واقع توهم جمعی بیش نبوده است.
بر اساس گزارش مؤسسه دموکراسی "اسرائیل" (2024)، بیش از دو سوم اسرائیلیها اعتماد خود به ارتش را پس از این عملیات از دست دادند و بیش از نیمی از آنها از ترس دائمی از فقدان امنیت شخصی حتی در شهرهای مرکزی خبر دادند. این تحولات باعث شد مفهوم "پناهگاه امن" که مهاجران را جذب کرده بود، زیر سؤال برود و هزاران خانواده به دنبال "پناهگاه جایگزین" در خارج از مرزها بروند.
سونامی مهاجرت
"اسرائیل" برای نخستین بار پس از تأسیس خود با موجی گسترده از مهاجرت معکوس مواجه است؛ بهگونهای که تعداد خروجیها در دو سال اخیر از ورودیها پیشی گرفته است. دادههای رسمی مرکز تحقیقات و اطلاعات کنست نشان میدهد که طی سالهای 2023 و 2024، "اسرائیل" به رژیمی تبدیل شد که بیشتر انسان صادر میکند تا جذب کند.
میزان خروج در سال 2023 بین 82 تا 85 هزار نفر بوده که بالاترین رقم از زمان انتفاضه دوم محسوب میشود. آمارهای ماههای ابتدایی 2024 نشان دهنده افزایش 59 درصدی خروج نسبت به سال قبل است و نرخ بازگشت به داخل کاهش 21 درصدی داشته است. این دادهها حاکی از تغییر اساسی در توازن جمعیتی میان مهاجرت معکوس و بازگشت است.
این مهاجرت دو مرحله اصلی داشته است: مرحله اول (اکتبر 2023 تا مارس 2024) تحت عنوان شوک جمعی و با هدف امنیتی و موقت، و مرحله دوم (آوریل 2024 تا تابستان 2025) که خروج به گزینهای استراتژیک برای زندگی پایدارتر، فرصتهای شغلی و آموزشی تبدیل شده است.
چه کسانی میروند؟
بیشتر مهاجران، جوانان 25 تا 40 ساله هستند؛ همان گروهی که ستون فقرات نیروی کار در بخشهای تولید و فناوری را تشکیل میدهند. این موج شامل دانشمندان، پزشکان، مهندسان و افراد تحصیلکرده نیز میشود و به نوعی فرار مغزها را شکل میدهد. شبکه ScienceAbroad گزارش داده که بیش از 3500 پژوهشگر و دانشمند اسرائیلی پس از آغاز جنگ غزه به دانشگاههای اروپا و آمریکای شمالی مهاجرت کردهاند؛ یعنی دو برابر تعداد سالهای قبل.
این روند، پیامی روشن به جامعه "اسرائیل" میدهد: جوانان و تحصیلکردگان دیگر آیندهای روشن در داخل اراضی اشغالی نمیبینند و امنیت و ثبات زندگیشان را در خارج جستوجو میکنند. مهاجرت دیگر صرفاً اقتصادی یا شغلی نیست؛ بلکه پاسخی به بحران هویت و امنیت است.
پیامدهای بلندمدت
ادامه این روند، نه تنها موجب کاهش جمعیت و تولید میشود، بلکه ترکیب جمعیتی و اقتصادی "اسرائیل" را نیز دگرگون میکند. با از دست رفتن بخش بزرگی از نیروهای کاری، فناوری و پژوهش، شکافی ایجاد میشود که جبران آن در میانمدت و بلندمدت دشوار خواهد بود. همچنین، تقسیم جامعه به کسانی که ماندن را وظیفه "ملی" میدانند و کسانی که خروج را راهی برای نجات انسانی میشناسند، عمیقتر میشود.
در نهایت، الگوی صهیونیستی که بر ایده «پناهگاه امن» بنا شده بود، امروز با مشکلی ریشهای مواجه شده است. مفهومی مانند «صعود» که زمانی نشانه آرمان مشترک و حرکت به سوی سرزمین موعود به شمار میرفت، اکنون بیش از آنکه معنای زندهای داشته باشد، به یادگاری از گذشته بدل شده است.